Đặc trưng văn hóa dân tộc Dao- Phần 4 (trang phục)

Đàn ông người Dao trước đây thường để tóc dài búi sau gáy hoặc để một chỏm tóc trên đỉnh đầu, xung quanh đầu cạo nhẵn giống như người Mèo. Đến nay, đại bộ phận đã cắt tóc ngắn giống như người Việt, chỉ còn lại một số ông già để kiểu tóc cũ. Đàn ông Dao ít khi để đầu trần, thường vấn khăn theo kiểu đầu rìu bằng bốn vuông vải màu chàm hoặc vấn trên đầu nhiều vòng bằng một cái khăn dài khoảng 2 sải tay.

Đàn ông Dao có 2 loại áo: áo ngắn và áo dài. Áo ngắn được mặc thường xuyên hàng ngày, áo dài giống kiểu áo của người Việt chỉ được mặc vào những dịp đi chơi xa, đi chợ, dự hội, dự đám….

Quần bằng vải nhuộm chàm, cắt theo kiểu chân què, cạp lá tọa nhuộm chàm hoặc để trắng. Hiện nay đã có nhiều người, nhất là thanh niên đã chuyển sang mặc quần Âu.

Đồ đội đầu có nón lá và ô. Đàn ông cũng có đồ trang sức bằng bạc hay bằng đồng như phụ nữ.

Nếu như bộ trang phục nam ít có những nét độc đáo thì trái lại, bộ trang phục nữ còn giữ lại được nhiều yếu tố dân tộc cổ truyền.

–         Phụ nữ Dao đỏ để tóc dài quấn xung quanh đầu, ngoài đội khăn bằng vải nỉ đỏ. Phụ nữ Dao đỏ không có áo ngắn mà chỉ mặc áo dài ngang ống chân. Áo màu chàm xẻ trước ngực, cổ áo liền với nẹp ngực, thêu rất đẹp. Khuy bạc, to gần bằng bao diêm có chạm hoa văn trang trí. Gấu áo của hai thân trước và sau đều có thêu hoa văn bằng chỉ màu. Thân áo sau, ở giữa hai bả vai có thêu cái ấn của Bàn Vương như ở áo của đàn ông. Phụ nữ Dao Đỏ mặc quần màu chàm cắt theo kiểu chân què, cạp lá tọa, nay thay bằng cạp lồng dây rút. Ố ng quần tương đối hẹp, có thêu nhiều ở phần gấu. Yếm của người Dao đỏ giống yếm của người Mèo. Nhưng người Dao đỏ ở Bảo Thắng lại có một kiểu rất độc đáo: yếm không có tác dụng che ngực mà chỉ là cái giá để gài các đồ trang sức bằng bạc. Phụ nữ Dao đỏ thường đi chân đất, nay đã sử dụng dép lốp và giày vải. Ngày hội, ngày đám hay đi chợ, phụ nữ Dao còn quấn xà cạp bằn vải trắng.

Đồ trang sức chủ yếu làm bắng bạc hoặc đồng thau.

–         Phụ nữ Dao Quần Chẹt cắt tóc ngắn chải sáp ong, đội khăn dài màu chàm. Cách đội khăn giống Dao đỏm nhưng cũng có người vấn khăn thành hình cái sựng tròn trên đầu, hơi nghiêng về phía bên phải hoặc bên trái. Dao Quần chẹt cũng mặc áo dài như Dao đỏ nhưng ít thêu hơn. Yếm của Dao quần chẹt bằng vải nhuộm chàm, thêu nhiều hoa văn bằng chỉ màu ở phần cổ và còn đính thêm hai bán cầu hoặc hai ngôi sao bằng bạc có đường kính 5- 6 cm. Quần của phụ nữ Dao quần chẹt cũng bằng vải chàm, nhưng cách cắt đó khác quần chân què, độ rộng của quần khá lớn. ống quần rất hẹp, bó sát vào chân và chr dài dưới gối một chút.

–         Phụ  nữ Dao Lô gang, cũng cắt tóc ngắn và chải sáp ong như Dao quần chẹt. Cách đội khăn chỉ khác nhau chút ít: ở Lạng Sơn, phụ nữ Dao Lô gang đội khăn vuông (20 cm x 20 cm) gồm nhiều lớp khăn chồng lên nhau. Ở Tuyên Quang người ta lại đội khăn dài giống như Dao Quần chẹt nhưng lại có độn thêm một cái que nhỏ vào trong khăn ở phía trước mặt  làm thành 2 góc nhọn chìa ra phía 2 thái dương. Áo của Dao Lô gang rất giống áo của Dao Quần chẹt, chỉ khác là nẹp cổ có thêu nhiều mô tip khác nhau. Quần cũng màu chàm, khâu cắt và thêu giống như Dao Quần chẹt nhưng ống rộng hơn. Xà cạp thêu rất đẹp.

–         Phụ nữ Dao tiền cắt tóc ngắn và chải sáp ong. Ở Hòa Bình và Phú Thọ, phụ nữ Dao tiền đội khăn màu chàm nhưng ở Cao Bằng, Bắc Cạn, Lạng Sơn và Tuyên Quang lại đội khăn trắng. Giống như Dao đỏ, trong lễ cưới và khi có đám chay người ta cũng đội một cái mũ đính nhiều mảnh bạc nhỏ hình tròn và những ngôi sao bằng bạc. Áo của phụ nữ Dao tiền cùng kiểu với áo của Dao đỏ nhưng ít thêu và nẹp ngực nhỏ hơn. Cổ áo phía sau lưng đính 7 hoặc 9 đồng tiền. Riêng áo mặc trong ngày cưới, ngày có đám chay, thường là áo kép. Áo ngoài thêu nhiều hơn áo trong.

Phụ nữ Dao tiền mặc váy (váy hở không khép mí) bằng vải chàm gồm 6 bức, mỗi bức là một khổ vải dài chừng 80cm (tùy người mặc cao hay thấp mà có kích thước khác nhau), rộng khoảng 30- 50 cm. Vòng cạp khoảng 100 cm. Về phía dưới gấu có hoa văn màu xanh lơ in bằng sáp ong.

Phụ nữ Dao tiền cũng có rất nhiều đồ trang sức bằng bạc. Có người đeo tới 10- 12 cái nhẫn. Vòng cổ cũng rất nhiều. Túi đựng trầu cau, ngoài tác dụng thực tế nó còn là một thứ đồ trang sức đặc biệt mà người đàn bà Dao tiền nào cũng có.

–         Theo người già kể lại, trước đây phụ nữ Dao Quần trắng để tóc dài cuốn lên đỉnh đầu và độ mũ giống Dao Thanh y. Nay phụ nữ Dao Quần trắng vẫn để tóc dài, rẽ giữa, búi sau gáy, bên ngoài đội một cái khăn thêu, chỉ ngày cưới cô dâu mới đội mũ. Mũ cô dâu có hình cái bồ đài, cốt mũ làm bằng xơ mướp, ngoài lợp chỉ đen và được đính nhiều ngôi sao bạc. Áo phụ nữ Dao Quần trắng cùng kiểu với các nhóm Dao trên, nhưng ít thêu hơn, nẹp ngực nhỏ, viền bằng vải trắng và vải đỏ, hai bên đối nhau, nẹp bên phải trắng thì nẹp bên trái đỏ. Cũng như cái váy của Dao tiền, yếm của Dao Quần trắng là một điểm nổi bật của bộ y phục nữ. Yếm rất to che kín hết cả ngực và bụng, dài khoảng 60 cm, rộng 40 cm. Yếm gồm 2 phần rõ rệt: phần trên là một hình thang câ, dệt nhiều hoa văn trang trí bằng chỉ màu, phần dưới là một hình chữ nhật cũng được dệt bằng chỉ màu. Cũng theo người già kể lại, người xưa phụ nữ Dao quần trắng mặc váy càm thêu hoa, họ mới mặc quần cách đây khoảng nửa thế kỷ. Quần màu chàm ngắn ngang ống chân, ông tương đối hẹp, gấu to, cạp rộng. Riêng ngày cưới, cô dâu phải mặc quần trắng.