Vẻ đẹp đất và người Lô Lô
Lô Lô Chải không đẹp rực rỡ, hào nhoáng, cảnh sắc nơi đây mang vẻ đẹp trầm lặng, sâu lắng như tâm hồn của người dân nơi đây. Những dãy núi đá vôi dựng đứng như những bức tường thành cổ, ôm lấy thung lũng nhỏ bé. Ruộng bậc thang uốn lượn theo sườn đồi, mỗi thửa ruộng như một gương soi phản chiếu bầu trời. Vào mùa xuân, hoa đào nở hồng rực khắp bản làng. Mùa thu đến tam giác mạch tím biếc phủ đầy những con đường mòn.
Điều khiến Lô Lô Chải trở nên đặc biệt nhất chính là những ngôi nhà trình tường cổ – loại kiến trúc mà giờ đây chỉ còn thấy ở một vài nơi trên thế giới. Những bức tường dày từ 40 – 60cm được xây hoàn toàn từ đất nện, mỗi lớp đất được người xưa nện chặt một cách kiên nhẫn, tỉ mỉ. Mái ngói âm dương cong cong như những chiếc thúng úp, tạo nên đường nét mềm mại giữa khung cảnh núi non hùng vĩ. Kỹ thuật xây dựng này không chỉ thể hiện sự khéo léo của người Lô Lô Chải mà còn chứa đựng triết lý sống hòa hợp với tự nhiên. Mùa đông, những bức tường dày giữ ấm cho gia đình, mùa hè mang lại cảm giác mát mẻ, dễ chịu. Có những ngôi nhà đã tồn tại hàng trăm năm, chứng kiến bao thế hệ sinh ra, lớn lên và trở về với đất mẹ.
Tại Lô Lô Chải, hơn 90% cư dân là người Lô Lô đen – một trong những dân tộc ít người nhất Việt Nam nhưng lại có nền văn hóa vô cùng phong phú. Đồng bào người Lô Lô nơi đây vượt lên mọi khó khăn của đời sống vùng cao, vẫn giữ trọn bản sắc truyền thống qua trang phục thổ cẩm thêu tay tỉ mỉ; qua các nghi lễ tín ngưỡng thấm đẫm tâm linh như lễ cúng tổ tiên, mừng lúa mới; qua nét dân ca, múa khắc họa cuộc sống gắn bó với thiên nhiên và cộng đồng. Phụ nữ Lô Lô vẫn giữ nghề dệt vải thổ cẩm truyền thống, những họa tiết thêu tay mô phỏng hình dáng núi rừng, ruộng bậc thang, hoa cỏ dại. Mỗi trang phục là một tác phẩm nghệ thuật, mang trong mình câu chuyện về cuộc sống, về tình yêu quê hương. Người Lô Lô không chỉ là chủ nhân của vùng đất mà còn là những “người giữ hồn” văn hóa truyền thống vẫn bền bỉ trước sự dịch chuyển của thời đại.
Văn hóa bản địa núi rừng và câu chuyện du lịch cộng đồng
Có những tình yêu sinh ra từ cái nhìn đầu tiên, và câu chuyện của ông Yasushi Ogura với Lô Lô Chải chính là như vậy.
Lần đầu tiên đặt chân đến Việt Nam năm 1995, vị chuyên gia người Nhật Bản nhanh chóng bị cuốn hút bởi vẻ đẹp nguyên sơ và tâm hồn trong sáng của người dân miền núi. Dù ban đầu chỉ ghé thăm Lô Lô Chải vài tiếng đồng hồ, nhưng ông đã cảm nhận được điều gì đó rất đặc biệt – sức sống mãnh liệt của một cộng đồng đang cố gắng giữ gìn bản sắc văn hóa giữa dòng chảy của thời đại. Từ đó, ông bắt đầu một hành trình dài 28 năm gắn bó với mảnh đất này.
Một trong những đóng góp nổi bật của ông Yasushi Ogura là việc đầu tư và xây dựng quán cà phê Cực Bắc, tọa lạc ngay trong bản Lô Lô Chải, với mục tiêu vừa gìn giữ văn hóa bản địa vừa thúc đẩy phát triển du lịch cộng đồng. Ông bỏ tiền túi khoảng 200 triệu đồng để hỗ trợ gia đình người dân trong làng làm chủ quán cà phê này. Ông còn tổ chức mời thầy giáo từ Hà Nội lên dạy kỹ năng pha cà phê, tiếng Anh giao tiếp và kỹ năng phục vụ khách nhằm nâng cao chất lượng dịch vụ. Toàn bộ hoạt động kinh doanh sau đó được bàn giao lại cho người dân bản địa quản lý nhằm tạo thu nhập ổn định cho họ, từ đó cải thiện đời sống mà vẫn bảo tồn được kiến trúc nhà trình tường cổ truyền và nét văn hóa đặc trưng của người Lô Lô.
Gần 100 lần trở lại Việt Nam trong suốt hơn hai thập kỷ, ông Ogura đã trở thành một phần không thể thiếu của Lô Lô Chải. Ông học tiếng Việt để có thể trò chuyện với người dân, tham gia vào những nghi lễ truyền thống, thậm chí còn trở thành hướng dẫn viên du lịch địa phương.
Từ năm 2016, Lô Lô Chải bứt phá với mô hình du lịch cộng đồng, vừa bảo tồn văn hóa vừa tạo sinh kế ổn định cho người dân. Hơn 50 homestay mọc lên nhưng tất cả đều giữ nguyên kiến trúc nhà trình tường, bảo tồn khéo léo từng mái ngói, cột đá, vườn cây cổ. Du khách về đây không chỉ tham quan mà thực sự “sống chung”, cùng chủ nhà nấu ăn, học may vá, chế tác thủ công, hòa mình vào các mùa lễ hội, mặc trang phục dân tộc tham gia nhảy múa quanh lửa trại. Đặc biệt, trải nghiệm nghỉ tại nhà trình tường mang đến cảm giác an lành, mộc mạc, gần gũi thiên nhiên và văn hóa gốc rễ.
Du lịch cộng đồng giúp người dân Lô Lô giữ vững bản sắc, gìn giữ môi trường, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần. Nhờ đó, người dân không chỉ là người thụ hưởng mà trở thành chủ nhân trong hành trình phát triển quê hương.
Dù còn không ít thách thức như áp lực phát triển nhanh làm biến dạng kiến trúc, sản phẩm trải nghiệm chưa đa dạng và công tác truyền thông còn hạn chế, Lô Lô Chải với câu chuyện bền bỉ suốt gần ba thập kỷ đã cho thấy hạt nhân phát triển bền vững nằm ở sự đồng thuận cộng đồng và “chất” văn hóa giữ nguyên bản, không đánh đổi.